Ο ρόλος του ΟΣΚ στο πλαίσιο του Καλλικράτη

Ο Καλλικράτης είναι μια από τις κυριότερες και σημαντικότερες μεταρρυθμίσεις στη σύγχρονη πολιτική διαδρομή της χώρας. Για τις σχολικές υποδομές, μπορεί να αποτελέσει ένα εξαιρετικά χρήσιμο εργαλείο και παράλληλα μια ευκαιρία να διορθώσουμε πιθανά λάθη του παρελθόντος. Οφείλουμε, χρησιμοποιώντας τις αρχές του και ταυτόχρονα αξιοποιώντας τις υφιστάμενες δομές, να δημιουργήσουμε τις κατάλληλες προϋποθέσεις για την αναδιάρθρωση και αναβάθμιση των διαδικασιών παραγωγής έργων σχολικών υποδομών.

Η κύρια αλλαγή που επιφέρει στον τομέα της σχολικής στέγης είναι η μεταβίβαση της αρμοδιότητας για τη μελέτη και την κατασκευή σχολείων από τη Νομαρχιακή Αυτοδιοίκηση στο Δήμο.

Πρέπει όλοι να συνειδητοποιήσουμε τη σημασία της νέας αυτής πραγματικότητας. Η υλοποίηση σχολικών υποδομών είναι έργο με ύψιστη κοινωνική σημασία για τη χώρα, το οποίο –δυστυχώς- βρίσκεται ακόμη σε εξέλιξη. Το πεδίο της υλοποίησης σχολικών υποδομών είναι –όπως γνωρίζετε- σύνθετο και πολυδιάστατο. Η επιτυχία του νέου εγχειρήματος δεν είναι δεδομένη και θα χρειαστεί να δημιουργηθεί μια πλατφόρμα εποικοδομητικής συνεργασίας μεταξύ όλων των εμπλεκομένων φορέων. Οι Δήμοι και ο ΟΣΚ μαζί μπορούν να υλοποιήσουν την κοινή επιθυμία των Υπουργείων Παιδείας, Υποδομών και Εσωτερικών για ορθολογική αξιοποίηση των διαθέσιμων πόρων – οι οποίοι πλέον είναι περιορισμένοι, σε έργα υψηλής ποιότητας και χαμηλού κόστους.

Εδώ και δεκαετίες, η ΟΣΚ ΑΕ αποτελεί πολύτιμο συνεργάτη και τον τεχνικό σύμβουλο του Υπουργείου Παιδείας στις σχολικές υποδομές. Παράλληλα έχει αναπτύξει σημαντική δραστηριότητα συνεργασίας με τους φορείς τοπικής αυτοδιοίκησης. Επίσης, διαθέτει μεγάλη τεχνογνωσία στην ένταξη έργων και στην απορρόφηση κονδυλίων από το ΕΣΠΑ ενώ είναι αξιόπιστος δανειολήπτης από την Ευρωπαϊκή Τράπεζα Επενδύσεων. Αυτές είναι παράμετροι που δεν μπορούν να αγνοηθούν ή να υποβαθμιστούν αλλά αντίθετα θα πρέπει να αξιοποιηθούν στο νέο θεσμικό πλαίσιο.

Βέβαια στο παρελθόν έχουν γίνει και λάθη: η ΟΣΚ ΑΕ χρησιμοποιήθηκε κατά καιρούς ως απλός χρηματοδότης των Νομαρχιακών Αυτοδιοικήσεων ενώ ο ρόλος της δεν είναι αυτός. Υπάρχει παράδειγμα Νομαρχιακής Αυτοδιοίκησης η οποία έλαβε επιχορήγηση 100 εκατ. σε 4 χρόνια χωρίς να τα εκμεταλλευτεί επαρκώς ενώ με τα ίδια χρήματα θα μπορούσαν να χτιστούν περίπου 50 σχολεία. Αυτά είναι σφάλματα τα οποία πρέπει να διορθωθούν και ο «Καλλικράτης» μας δίνει αυτήν την ευκαιρία.

Ας δούμε λίγο πιο λεπτομερώς τις διαδικασίες για την υλοποίηση σχολικής στέγης και το έργο της ΟΣΚ ΑΕ και ας συζητήσουμε έπειτα το ερμηνευτικό νομοθετικό πλαίσιο που θα μας επιτρέψει να υλοποιηθεί αυτή η πλατφόρμα συνεργασίας, η οποία θα μετουσιώσει σε πράξη το όραμα για μια καλύτερη σχολική στέγη.

Η αποστολή του Οργανισμού Σχολικών Κτιρίων είναι να παρέχει σύγχρονες και άρτια εξοπλισμένες εκπαιδευτικές υποδομές στην Ελλάδα και στο εξωτερικό, όπου βρίσκονται μαθητές ελληνικής καταγωγής.

Το όραμά μας αποτελεί μία εμπλουτισμένη δήλωση της αποστολής μας και είναι

Να είμαστε πρωτοπόροι και καινοτόμοι στην παροχή εκπαιδευτικών υποδομών, με απόλυτο σεβασμό στο περιβάλλον

Θεσμικό & Νομικό Πλαίσιο

Η εταιρεία Οργανισμός Σχολικών Κτιρίων ΑΕ (ΟΣΚ ΑΕ) είναι ανώνυμη εταιρεία του Ελληνικού Δημοσίου με σκοπό την εξυπηρέτηση του δημόσιου συμφέροντος. Ιδρύθηκε το 1962 ως νομικό πρόσωπο δημοσίου δικαίου εποπτευόμενο από το -τότε- Υπουργείο Εθνικής Παιδείας και Θρησκευμάτων και μετατράπηκε σε ανώνυμη εταιρεία το 1998.

Η ΟΣΚ ΑΕ λειτουργεί με βάση την ισχύουσα νομοθεσία για τις ΔΕΚΟ και εποπτεύεται από δύο υπουργεία, το Υπουργείο Παιδείας, Δια Βίου Μάθησης & Θρησκευμάτων σχετικά με το σχεδιασμό του προγράμματος και από το Υπουργείο Υποδομών, Μεταφορών και Δικτύων, σχετικά με την υλοποίηση της κατασκευαστικής δραστηριότητας.

Αντικείμενο της ΟΣΚ ΑΕ

Οι αρμοδιότητες της ΟΣΚ ΑΕ μέχρι τώρα συνοψίζονται στους εξής άξονες:

Αποκλειστική αρμοδιότητα για την κατασκευή σχολικής στέγης στην περιφέρεια Αττικής. Παράλληλη αρμοδιότητα με την Νομαρχιακή Αυτοδιοίκηση Θεσ/νίκης μέσω ΠΣ με Δήμους. Στην υπόλοιπη επικράτεια ύστερα από απόφαση Υπουργού και μετά από αίτημα της Νομαρχιακής Αυτοδιοίκησης για τη μελέτη και κατασκευή συγκεκριμένου έργου. Κατασκευή Νηπιαγωγείων σε όλη την επικράτεια με τη μέθοδο της προκατασκευής

Κύριος σκοπός της ΟΣΚ ΑΕ είναι η απόκτηση γης, η μελέτη και κατασκευή σχολικών κτιρίων πρωτοβάθμιας και δευτεροβάθμιας δημόσιας εκπαίδευσης, ΚΑΙ η προμήθεια, αποθήκευση και διανομή του εξοπλισμού των σχολικών μονάδων σε όλη την Ελλάδα. Η ΟΣΚ ΑΕ είναι υπεύθυνη για όλες τις φάσεις της αλυσίδας παραγωγής ενός έργου και είναι ο πάροχος δημόσιων εκπαιδευτικών υποδομών στην Ελλάδα.

Στο σκοπό της συμπεριλαμβάνεται η συνδρομή προς τους ΟΤΑ για θέματα σχολικής στέγης, η διευκόλυνση των αναγκαστικών απαλλοτριώσεων, η εκτέλεση έργων σχολικής στέγης στο εξωτερικό, η υλοποίηση σχολικών κτιρίων με ΣΔΙΤ, κ.ά.

Το έργο της ΟΣΚ υλοποιείται είτε απ’ ευθείας από τον οργανισμό, είτε μέσω συμπράξεων δημοσίου – ιδιωτικού τομέα [ΣΔΙΤ], είτε μέσω προγραμματικών συμβάσεων με τους ΟΤΑ. Η ΟΣΚ ΑΕ υιοθετεί τη γενικότερη πολιτική, σύμφωνα με την οποία οι μοχλοί ανάπτυξης για την ελληνική οικονομία είναι η αξιοποίηση των πόρων του ΕΣΠΑ 2007-2013 και όπου κριθεί αναγκαίο οι ΣΔΙΤ.

Έργα στα οποία εμπλέκεται η ΟΣΚ ΑΕ

Η ΟΣΚ ΑΕ εμπλέκεται σε ένα μεγάλο αριθμό έργων. Τα έργα αυτά καταγράφηκαν για πρώτη φορά αναλυτικά σε ενιαίο σύστημα παρακολούθησης το τρίτο τρίμηνο του 2010 [ανά είδος, γεωγραφική περιφέρεια και φάση] για την έκδοση της Αναφοράς Προόδου των έργων της ΟΣΚ ΑΕ. Το ενιαίο σύστημα παρακολούθησης έργων θα βελτιώσει την αποτελεσματικότητα στη διαχείριση ενός μεγάλου αριθμού έργων.

Το σύνολο των έργων της ΟΣΚ ΑΕ που έχουν καταγραφεί στην Αναφορά Προόδου Έργων με ενημέρωση 31.12.2010 είναι 1.244.

Το σύστημα παρακολούθησης έργων της ΟΣΚ ΑΕ είναι αντίστοιχο με το σύστημα που είχε χρησιμοποιηθεί για την παρακολούθηση των Ολυμπιακών Έργων και την ενημέρωση της Διϋπουργικής Επιτροπής Ολυμπιακών Αγώνων την περίοδο 2002-2004. Στο άμεσο μέλλον προγραμματίζεται o περαιτέρω εκσυγχρονισμός του συστήματος παρακολούθησης έργων, ο οποίος θα βασίζεται στις αρχές του σύγχρονου project και construction management και στην παρακολούθηση μέσω της καμπύλης προόδου (s-curve) του κάθε έργου.

Να σημειωθεί ότι τόσο στα έργα που βρίσκονται στη φάση της απόκτηση γης, όσο και στα έργα των προγραμματικών συμβάσεων έχουν συμπεριληφθεί και αιτήματα των αντίστοιχων οργανισμών τοπικής αυτοδιοίκησης. Τα αιτήματα για νέα έργα αντιστοιχούν στο 25% του συνόλου και αφορούν συνολικά 308 έργα.

Όπως φαίνεται από το γράφημα, το 66,5% των καταγεγραμμένων έργων υλοποιούνται από την ΟΣΚ ΑΕ απευθείας, το 4,4% μέσω ΣΔΙΤ και το 29,1% μέσω Προγραμματικών Συμβάσεων.

Χρηματοδότηση της ΟΣΚ ΑΕ

Η ΟΣΚ ΑΕ είναι μία εταιρεία με πολύ χαμηλό κόστος λειτουργίας, αφού το κόστος μισθοδοσίας και οι λειτουργικές δαπάνες αντιστοιχούν στο 2,22% του συνολικού προϋπολογισμού για το 2011. Το υπόλοιπο 97,78% αφορά στις επενδυτικές δραστηριότητες του οργανισμού και τις δανειακές υποχρεώσεις του. Οι πηγές χρηματοδότησης της ΟΣΚ ΑΕ είναι κυρίως η ετήσια οικονομική ενίσχυση που εγγράφεται στον τακτικό προϋπολογισμό, η χρηματοδότηση από το Πρόγραμμα Δημοσίων Επενδύσεων και από συγχρηματοδοτούμενα προγράμματα της Ευρωπαϊκής Επιτροπής, ο τραπεζικός δανεισμός και άλλα έσοδα.

Δανεισμός της ΟΣΚ ΑΕ από την ΕΤΕπ

Όπως ήδη αναφέρθηκε, η ΟΣΚ ΑΕ έχει μακροχρόνια επιτυχή συνεργασία με την Ευρωπαϊκή Τράπεζα Επενδύσεων και έχει συνάψει τρία δάνεια με εξαιρετικά χαμηλό επιτόκιο την τελευταία δεκαετία, με την ονομασία Ελληνική Παιδεία Ι, ΙΙ και ΙΙΙ.

Για τη σύναψη των δανείων έχει προηγηθεί ενδελεχής έλεγχος από την τράπεζα σχετικά με τη δομή και τον τρόπο λειτουργίας του οργανισμού, τις προδιαγραφές μελέτης & το βιοκλιματικό σχεδιασμό, αλλά και με την υλοποίηση της κατασκευής & την παρακολούθηση των έργων. Με αυτό τον τρόπο η ΕΤΕπ επιβεβαιώνει ότι η ΟΣΚ ΑΕ λειτουργεί ως ανώνυμη εταιρεία με ένα δομικό σύστημα υψηλών προδιαγραφών, που της επιτρέπει να ανταπεξέλθει στις απαιτήσεις της τράπεζας.

Στο τέλος του 2010 ολοκληρώθηκε η απορρόφηση του δανείου Ελληνική Παιδεία ΙΙ, το οποίο την τετραετία 2007-2010 έχει χρηματοδοτήσει περισσότερα από 900 έργα σε όλη την Ελλάδα μεταξύ των οποίων:

§ 299 εργολαβίες στην Αττική και την υπόλοιπη Ελλάδα, οι οποίες υλοποιήθηκαν από την ΟΣΚ ΑΕ

§ 436 συμβάσεις προμήθειας εξοπλισμού

§ 30 συμβάσεις μελετών και

§ την απόκτηση 10 οικοπέδων σε όλη την Ελλάδα

Υλοποίηση σχολικών υποδομών

Στην οθόνη βλέπετε τα βήματα που απαιτούνται για την υλοποίηση των σχολικών υποδομών, για παράδειγμα στην περιφέρεια Αττικής όπου η ΟΣΚ ΑΕ έχει την αποκλειστική αρμοδιότητα. Οι μικρές τροποποιήσεις εξαρτώνται από το αν η απόκτηση της γης γίνεται με απαλλοτρίωση ή με αγορά ή παραχώρηση. Η διαδικασία περιγράφεται αναλυτικά στο έντυπο που έχετε στα χέρια σας.

Προγραμματικές συμβάσεις

Όπως έχει αναφερθεί και νωρίτερα η ΟΣΚ ΑΕ μπορεί μετά την έκδοση των σχετικών Υπουργικών Αποφάσεων να συνάπτει Προγραμματικές Συμβάσεις με φορείς Τοπικής Αυτοδιοίκησης της Αττικής και της επικράτειας. Ομοίως στο έντυπο που έχετε, θα δείτε αναλυτικά τη διαδικασία και τις απαιτούμενες ενέργειες.

Έργα μέσω ΣΔΙΤ

Η ΟΣΚ ΑΕ έχει εντάξει στη στρατηγική της επόμενης τριετίας την περαιτέρω αξιοποίηση του αναπτυξιακού μοχλού των συμπράξεων, με την υλοποίηση έργων ΣΔΙΤ. Στο πλαίσιο της ορθολογικής διαχείρισης των διαθέσιμων πόρων και με δεδομένο ότι τα έργα αυτά δημιουργούν μελλοντικές υποχρεώσεις για το δημόσιο, η ΟΣΚ ΑΕ προχωράει με τη δημοπράτηση μόνο των ώριμων και αναγκαίων έργων, που έχουν υψηλή κοινωνική προτεραιότητα. Η ΟΣΚ ΑΕ κατέχει σημαντική πείρα σε θέματα διαγωνισμών και έργων ΣΔΙΤ. Αυτή τη στιγμή βρίσκονται σε εξέλιξη οι αντίστοιχες διαδικασίες για τρία έργα, δύο στην Αττική και ένα στη Θεσσαλονίκη και εντός του 2011 προβλέπεται η έναρξη της κατασκευής των 38 σχολικών μονάδων ενώ σε εξέλιξη βρίσκεται η ωρίμανση του τέταρτου έργου ΣΔΙΤ στην Κρήτη.

Αξιοποίηση προγραμμάτων συγχρηματοδότησης

Η ΟΣΚ ΑΕ προκειμένου να συμμετάσχει στα προγράμματα συγχρηματοδότησης και να συμβάλλει στην απορροφητικότητα των κονδυλίων της Ευρωπαϊκής Επιτροπής, έχει καταγράψει τα έργα εκπαιδευτικών υποδομών που πληρούν τις προϋποθέσεις για ένταξή τους στο ΕΣΠΑ 2007-2013 [Εθνικό Στρατηγικό Πλαίσιο Αναφοράς] και στο ΕΠΕΡΑΑ [Επιχειρησιακό Πρόγραμμα Περιβάλλον και Αειφόρος Ανάπτυξη].

Για τις περιπτώσεις οργανισμών τοπικής αυτοδιοίκησης, οι οποίοι δεν έχουν την απαραίτητη διαχειριστική επάρκεια, μπορεί να προχωρήσει στην προετοιμασία όλου του φακέλου για την ένταξη του έργου στο ΕΣΠΑ [κτιριολογικό πρόγραμμα, μελέτη εφαρμογής, τεύχη δημοπράτησης, τεχνικό δελτίο κ.ά.], μετά την έκδοση της σχετικής Υπουργικής Απόφασης ή/και τη σύναψη της αντίστοιχης Προγραμματικής Σύμβασης.

Για το 2011, έχει προγραμματιστεί η υποβολή περισσότερων από 70 έργα σχολικών υποδομών, συνολικού προϋπολογισμού 300εκ. €, σε όλη την επικράτεια για τη χρηματοδότησή τους από το ΕΣΠΑ και το ΕΠΕΡΑΑ. Από την ανάλυση των χρηματοοικονομικών στόχων της ΟΣΚ ΑΕ, προβλέπεται η απορρόφηση 63,4 εκ. € εντός του 2011.

Εξοπλισμός

Στο βασικό αντικείμενο της ΟΣΚ εντάσσεται ο προγραμματισμός, η τυποποίηση, η προμήθεια και η διακίνηση των εξοπλιστικών ειδών στα σχολεία πρωτοβάθμιας και δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης όλης της επικράτειας, συμπεριλαμβανομένων των ειδικών σχολείων, καθώς και η παρακολούθηση, η προμήθεια και η επίβλεψη τοποθέτησης των προκατασκευασμένων αιθουσών ελαφρού τύπου.

Σε ετήσια βάση τα σχολεία υποβάλλουν τα αιτήματά τους για τον αναγκαίο εξοπλισμό, και αφού προηγουμένως εγκριθούν από το ΥΠΔΒΜΘ, διαβιβάζονται στην ΟΣΚ ΑΕ και καταχωρούνται στην ηλεκτρονική πλατφόρμα διαχείρισης αποθηκών. Η καταληκτική ημερομηνία αποστολής των αιτημάτων είναι το τέλος Φεβρουαρίου κάθε έτους. Για το έτος 2011, θα δοθεί παράταση έως τις 31.03.

Δραστηριότητα της ΟΣΚ ΑΕ Λοιπές δράσεις

Επιπλέον δραστηριότητες του οργανισμού αφορούν στις παρακάτω ενέργειες:

§ Πρόγραμμα πρωτοβάθμιου προσεισμικού ελέγχου. Τα αποτελέσματα του πρωτοβάθμιου προσεισμικού ελέγχου της 1^ης περιόδου έχουν ήδη σταλεί στις Νομαρχίες, που ήταν οι αρμόδιες για τις περαιτέρω δράσεις.

§ Έλεγχος και αποκατάσταση κτιρίων μετά από σεισμό

§ Στατική ενίσχυση & επισκευές σε φέροντες οργανισμούς με πρόσφατο παράδειγμα τη στατική ενίσχυση του 3^ου & 6^ου Γυμνασίου Χαλκίδας η οποία βρίσκεται σε εξέλιξη.

§ Απομάκρυνση αμιάντου [κατόπιν αιτήματος της τοπικής αυτοδιοίκησης].

§ Παροχή υπηρεσιών Διευθύνουσας Υπηρεσίας σε ΑΕΙ – ΤΕΙ

§ Μελέτη πάρκου κυκλοφοριακής αγωγής

§ «Σχολικός δακτύλιος» Πρόγραμμα βελτίωσης πρόσβασης στα σχολεία

§ Οι δύο τελευταίες δράσεις μπορούν να ενσωματωθούν σε όλα τα σχολεία της χώρας

Προτάσεις για ερμηνευτικές διατάξεις

Ας περάσουμε τώρα στις ερμηνευτικές διατάξεις που θα αποσαφηνίσουν το νομικό πλαίσιο ΚΑΙ αφορούν κυρίως στην παράλληλη αρμοδιότητα της ΟΣΚ ΑΕ στις Περιφέρειες Αττικής και Κεντρικής Μακεδονίας και στην έγκριση των κτιριολογικών προγραμμάτων και μελετών από την ΟΣΚ ΑΕ, ανεξάρτητα από το φορέα υλοποίησης του έργου. Ειδικά αφορούν στη:

· Συμπληρωματική αρμοδιότητα με τους Δήμους στην Περιφέρεια Αττικής και στην Περιφέρεια Κεντρικής Μακεδονίας για την κατασκευή σχολικών κτιρίων,

· Συμπληρωματική αρμοδιότητα με τους Δήμους σε όλη την επικράτεια για την κατασκευή νηπιαγωγείων, (όπως ισχύει έως σήμερα)

· Δυνατότητα ανάθεσης με Υπουργική Απόφαση του αντικειμένου κατασκευής συγκεκριμένου σχολείου στην υπόλοιπη επικράτεια εκτός Αττικής και Κεντρικής Μακεδονίας (όπως ισχύει έως σήμερα).

· Στη δυνατότητα σύναψης ΠΣ της ΟΣΚ με τους Δήμους.

· Στην εκπόνηση του κτιριολογικού προγράμματος για όλες τις μελέτες σχολικών υποδομών, στον έλεγχο μελετών από το Τεχνικό Συμβούλιο της ΟΣΚ ΑΕ για όλες τις μελέτες σχολικών υποδομών.

Ο στόχος όλων των προτεινόμενων δράσεων είναι να πιστοποιείται η λειτουργικότητα και η ποιότητα των σχολικών υποδομών σε όλα τα στάδια. Αν θέσουμε τις βάσεις και ένα σωστό πλαίσιο λειτουργίας στη νέα θεσμική πραγματικότητα θα μπορέσουμε να επιτύχουμε την αποτελεσματική συνεργασία ΟΣΚ ΑΕ και Δήμων και να υλοποιήσουμε τα σχολεία του αύριο σήμερα.

"δεν πληρώνω, δεν πληρώνω"

Πράσινα σχολεία: πέρα από τα περιβαλλοντικά οφέλη

Τα ποσοστά μείωσης εκπομπών ρύπων που υπολογίζεται να επιτευχθούν από την ποιοτική αναβάθμιση των δημοσίων σχολικών κτιρίων είναι εντυπωσιακά. Ο Οργανισμός Σχολικών Κτιρίων (ΟΣΚ) με την εφαρμογή του προγράμματος βιοκλιματικού σχεδιασμού και ποιοτικής αναβάθμισης υφισταμένων σχολικών κτιρίων υπολογίζει ότι έχει ήδη επιφέρει μειώσεις ρύπων που αντιστοιχούν στη φύτευση πάνω από 3.000 δέντρων. Εάν το πρόγραμμα συνεχιστεί βάσει προγράμματος, η αντιστοιχία θα ξεπεράσει τα 30.000 δέντρα. Τα στοιχεία αυτά από μόνα τους αρκούν να δικαιολογήσουν την επένδυση.

Οι μέθοδοι είναι απλές αλλά συνάμα πρωτοποριακές τουλάχιστον για δημόσια κτίρια: φωτοβολταϊκά συστήματα, έλεγχος εξωτερικού φωτισμού, αντιστάθμιση στα λεβητοστάσια και αντικατάσταση μονώσεων σωληνώσεων, νέοι λέβητες και καυστήρες, βαλβίδες ρυθμιζόμενου χρόνου ροής για την εξοικονόμηση νερού, αντικατάσταση λαμπτήρων και φωτιστικών σωμάτων πυρακτώσεως με αντίστοιχα υψηλής ενεργειακής απόδοσης, έλεγχος φωτισμού αιθουσών διδασκαλίας με αισθητήρες παρουσίας, ανεμιστήρες οροφής στις αίθουσες διδασκαλίας, αντικατάσταση υαλοστασίων με αντίστοιχα υψηλής ενεργειακής απόδοσης, συστήματα βελτίωσης συνημιτόνου στους ηλεκτρικούς πίνακες.

Επειδή όμως αειφόρος ανάπτυξη δεν είναι μόνο η επίτευξη περιβαλλοντικών στόχων αλλά και οικονομικών και κοινωνικών, οφείλουμε να προχωράμε προς μια κατεύθυνση που θα πληροί όλες τις παραμέτρους.

Είναι συχνός ο φόβος για τις πράσινες επενδύσεις κυρίως σε υφιστάμενα κτίρια λόγω κόστους ακόμη και αν είναι καταφανές σήμερα ότι από τα συστήματα εξοικονόμησης ενέργειας και φυσικών πόρων μειώνονται δραστικά οι λογαριασμοί κατανάλωσης ηλεκτρικής ενέργειας και κατανάλωσης ύδατος, σε σημείο που το κόστος τοποθέτησης των συστημάτων να αποσβαίνεται σε περίπου 12 μήνες από την εγκατάσταση. Έρευνα του αμερικανού ερευνητή Gregory Kats του 2006 για την απόδοση κόστους των πράσινων σχολείων καταλήγει ότι η κατασκευή ενός οικολογικού σχολείου κοστίζει μόλις 2% περισσότερο από την κατασκευή ενός συμβατικού σχολείο, ενώ αποφέρει 20 φορές περισσότερα οικονομικά οφέλη σε βάθος χρόνου από την εξοικονόμηση σε ενέργεια.

Στην Ελλάδα τα οικονομικά οφέλη θα μπορούσαν να είναι ακόμη μεγαλύτερα εάν άλλαζε η νομοθεσία και τα σχολεία είχαν τη δυνατότητα και πώλησης της ενέργειας την οποία παρήγαγαν μέσω των φωτοβολτϊκών ή άλλων συστημάτων ΑΠΕ που τοποθετούνται. Η επίτευξη παραγωγής ηλεκτρικής ενέργειας από τα ΑΠΕ που εγκαθίστανται στα σχολικά κτίρια πλέον είναι δεδομένη. Εάν μπορούσαν και να παρέχουν ηλεκτρική ενέργεια στο δίκτυο εντός του οικιστικού ιστού με μηδενικές απώλειες μεταφοράς και αποφορτίζοντας τις γραμμές μεταφοράς ηλεκτρικής ενέργειας, θα μπορούσαν να προκύπτουν επιπλέον έσοδα ενώ οι γειτονικές περιοχές θα είχαν πιο φτηνό ρεύμα και δεν θα υπήρχαν κίνδυνοι υπερφόρτωσης και υψηλού κόστους για τη ΔΕΗ.

Ο αντίλογος εύλογος: τα σχολεία δεν είναι σταθμοί παραγωγής ενέργειας και πρώτη έρχεται η ασφάλεια των μαθητών. Αυτή είναι άλλωστε και η 3^η διάσταση της αειφόρου ανάπτυξης –η κοινωνική μέριμνα- την οποία όμως καλύπτουν τα οικολογικά σχολεία. Τα πράσινα σχολεία παρέχουν πολύ πιο υγιεινό περιβάλλον από ό,τι τα συμβατικά κτίρια. Είναι αποδεδειγμένο ότι το επίπεδο υγιεινής των σχολικών χώρων έχει σαφείς επιπτώσεις όχι μόνο στην υγεία αλλά και στην απόδοση των μαθητών. Πέρα από αυτό, ένα σχολείο με τόσες περιβαλλοντικές εφαρμογές είναι από μόνο του φορέας διαμόρφωσης οικολογικής συνείδησης.

Το άρθρο δημοσιεύθηκε στην εφημερίδα Κεφάλαιο, στις 11 Σεπτεμβρίου 2010

Οικονομική ύφεση και σχολικές υποδομές: υπάρχει διέξοδος;

Η οικονομική κρίση συνεπάγεται -όπως είναι φυσικό- περικοπές από κρατικές δαπάνες. Ποιες δαπάνες πρέπει να περιοριστούν και ποιες όχι είναι δύσκολο δίλημμα για κάθε κυβέρνηση. Η παγκόσμια εμπειρία προσφέρει πολύτιμα παραδείγματα και δείχνει ότι σε καιρούς κρίσης οι περισσότερες χώρες έχουν την ίδια αντιμετώπιση αναφορικά με τη σχολική στέγη: η κατασκευαστική δραστηριότητα συνεχίζεται παρά τον εν μέρει περιορισμό των δαπανών. Οι λόγοι διαφέρουν ανά κράτος αλλά στις περισσότερες περιπτώσεις οι σχολικές υποδομές εξακολουθούν να λαμβάνουν επαρκή χρηματοδότηση για να καλύπτονται οι ανάγκες. Μήπως όμως οι λόγοι που οδηγούν τις κυβερνήσεις σε αυτές τις αποφάσεις δεν είναι οι σωστές;

Το ζήτημα δεν είναι απλό. Με τις αυτονόητες κοινωνικές προεκτάσεις που έχει η κατασκευή σχολικών υποδομών, αρκετοί πολίτες -γονείς, διδάσκοντες, μαθητές αλλά και άνθρωποι που δεν εμπλέκονται απαραίτητα άμεσα στη διδακτική διαδικασία- ανησυχούν για την πορεία των έργων εν μέσω κρίσης. Υπάρχει ο φόβος ότι οι οικονομικές δυσκολίες θα έχουν αρνητικές συνέπειες στην ποιότητα των έργων, ειδικά σε περιοχές που οι ανάγκες κάλυψης των χώρων επείγουν. Και σοβαρότερες ανησυχίες: μήπως οι κυβερνήσεις θυσιάσουν στο βωμό της εξοικονόμησης πόρων συνολικά τις επενδύσεις για σχολικά κτίρια και σταματήσει τελείως η οικοδομική δραστηριότητα στον κλάδο. Ακόμη δε μήπως γίνουν περικοπές στο προσωπικό που στελεχώνει τους αρμόδιους οργανισμούς μελέτης και κατασκευής και δεν διαθέτουν τους ανθρώπινους πόρους για να αντεπεξέλθουν στο φόρτο εργασίας.

Η εμπειρική μελέτη του Οργανισμού Οικονομικής Συνεργασίας και Ανάπτυξης (ΟΟΣΑ) τo 2009 με δείγματα από χώρες που είχαν βιώσει την κρίση τα προηγούμενα χρόνια, όπως π.χ. Ηνωμένο Βασίλειο, Ιρλανδία, Ιαπωνία, Ουγγαρία και Τουρκία, δείχνει πάντως ότι συνολικά τα εμπόδια που προέκυψαν στις σχολικές υποδομές δεν ήταν μεγάλα. Στις περισσότερες περιπτώσεις, πάρα τις φοβίες και τους προβληματισμούς των πολιτών, δεν παρουσιάστηκαν εκπτώσεις στην ποιότητα των σχολικών κτηρίων ούτε και σημειώθηκαν σημαντικές καθυστερήσεις. Κάθε κυβέρνηση για τους δικούς της λόγους και χρησιμοποιώντας διαφορετικές μεθόδους προσέγγισης, αποφάσισε να μην γίνουν περικοπές από τις δαπάνες σε σχολεία. Στην Ιρλανδία π.χ. ο προϋπολογισμός για τα σχολικά κτίρια παρέμεινε ίδιος το 2009 με το 2007 (έτος προ της κρίσης του Οκτωβρίου 2008). Η χρηματοδότηση προήλθε από περικοπές σε άλλες κρατικές δαπάνες. Στο Ηνωμένο Βασίλειο, ακολουθήθηκε η μέθοδος επιτάχυνσης του πολυετούς χρονοδιαγράμματος έργων, χρησιμοποιώντας νωρίτερα τα κονδύλια τα οποία ήταν προγραμματισμένα για τα επόμενα χρόνια.

Ενδιαφέρον και προβληματισμό παρουσιάζουν πάντως οι λόγοι για τους οποίους οι κυβερνήσεις αποφάσισαν τη διατήρηση των προϋπολογισμών για τις σχολικές υποδομές. Στις περισσότερες περιπτώσεις τα κίνητρα φαίνεται να πηγάζουν περισσότερο από οικονομικά κριτήρια παρά από θέληση προώθησης της παιδείας. Το αποτέλεσμα μπορεί βέβαια να ήταν θετικό για την παιδεία αλλά και ο σκοπός έχει τη σημασία του γιατί αλλιώς ο προγραμματισμός ίσως να μη γίνεται σωστά.

Η πιο σίγουρη «επένδυση» αν θέλουμε η χώρα να αναπτυχθεί και να επαναποκτήσουμε την αισιοδοξία που ανυπόμονα αναζητούμε, είναι η παιδεία. Δύσκολα θα διαφωνήσει κανείς σε αυτό. Η σχολική στέγη, το περιβάλλον δηλαδή της παιδείας είναι πλέον αποδεδειγμένα στοιχείο του μίγματος επιτυχίας της εκπαιδευτικής διαδικασίας: διδάσκοντες και μαθητές είναι πιο δεκτικοί στη μάθηση κι έχουν καλύτερες επιδόσεις όταν βρίσκονται σε ένα καθαρό, πολιτισμένο, λειτουργικό και ωραίο περιβάλλον. Υπό αυτό το πρίσμα περικοπές στα σχολικά κτίρια είναι ανεπίτρεπτες. Είναι ωστόσο διαφορετικό να προγραμματίζεται η διάθεση πόρων για τα σχολεία με γνώμονα τις αληθινές ανάγκες βάσει δημογραφικών και άλλων δεδομένων και διαφορετικό να κατασκευάζονται σχολεία για να τροφοδοτείται η αγορά των κατασκευών. Η μη αναχαίτιση της κατασκευής σχολείων θα είναι ευεργετική ούτως ή άλλως για την οικονομία. Έχει όμως αποδειχθεί λανθασμένη η μέθοδος να διατίθενται πόροι για όλους τους τομείς: περισσότερους και αρτιότερα εκπαιδευμένους εκπαιδευτικούς, καλύτερα βιβλία, πιο εντυπωσιακές υποδομές, αυξημένη χρήση της τεχνολογίας… Είναι όλες πρωτοβουλίες με τη δική τους σημασία αλλά όπως αποδεικνύει έρευνα του Stanford το 2009 η δαπάνη χρημάτων για την εκπαίδευση δεν συνεπάγεται απαραίτητα καλύτερη παιδεία όταν δεν έχουν οριστεί οι ανάλογες προτεραιότητες. Όταν στη Σαουδική Αραβία επενδύθηκαν πάνω από 10 εκ. δολάρια ΗΠΑ μόνο για ένα Δημοτικό ενώ άλλες πάγιες ανάγκες έμεναν ανεκπλήρωτες, αυτό δεν συνιστούσε πρόοδο στα σχολικά κτίρια και την παιδεία.

Στην Ελλάδα πρέπει να αποφύγουμε αυτόν τον σκόπελο: να μην αναχαιτίσουμε τις εισροές στις σχολικές υποδομές αλλά παράλληλα αυτό να γίνεται βάσει συνολικού σχεδιασμού και για τα κτίρια αλλά και για την παιδεία, το μέλλον της χώρας.

Το άρθρο δημοσιεύθηκε στην εφημερίδα Free Sunday, στις 11 Σεπτεμβρίου 2010